KHIẾU NẠI TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ

Trong quá trình tố tụng hình sự, việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của các bên liên quan là vô cùng quan trọng. Khiếu nại là một công cụ pháp lý giúp các cá nhân, tổ chức có thể phản ánh và yêu cầu xem xét lại những quyết định, hành vi tố tụng mà họ cho rằng không đúng hoặc xâm phạm quyền lợi của mình. Bài viết này sẽ cung cấp cái nhìn tổng quan về quyền khiếu nại trong tố tụng hình sự theo quy định của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, từ đó giúp bạn hiểu rõ hơn về quyền và nghĩa vụ của các bên liên quan trong quá trình này.

1. Người có quyền khiếu nại là ai? 

Căn cứ theo Điều 469 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 quy định về người có quyền khiếu nại:

“Điều 469. Người có quyền khiếu nại

1. Cơ quan, tổ chức, cá nhân có quyền khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng khi có căn cứ cho rằng quyết định, hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình.

2. Đối với bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật, bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật của Tòa án, cáo trạng hoặc quyết định truy tố, quyết định áp dụng thủ tục rút gọn, quyết định của Hội đồng xét xử sơ thẩm, Hội đồng xét xử phúc thẩm, Hội đồng giám đốc thẩm, Hội đồng tái thẩm, Hội đồng xét giảm thời hạn hoặc miễn chấp hành hình phạt, tha tù trước thời hạn có điều kiện nếu có khiếu nại, kháng cáo, kháng nghị thì giải quyết theo quy định tại các chương XXI, XXII, XXIV, XXV, XXVI và XXXI của Bộ luật này.”

Điều 469 của Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 xác định rõ ràng những đối tượng có quyền khiếu nại bao gồm: cơ quan, tổ chức và cá nhân. Điều này thể hiện sự công bằng và minh bạch trong hệ thống pháp luật, đảm bảo rằng bất kỳ ai cảm thấy quyền lợi của mình bị xâm phạm đều có thể yêu cầu xem xét lại quyết định hoặc hành vi tố tụng.

2. Các quyết định, hành vi nào có thể bị khiếu nại?

Điều 470 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 quy định về các quyết định, hành vi tố tụng có thể bị khiếu nại:

“Điều 470. Các quyết định, hành vi tố tụng có thể bị khiếu nại

1. Quyết định tố tụng có thể bị khiếu nại là các quyết định của Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Điều tra viên, Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát, Kiểm sát viên, Chánh án, Phó Chánh án Tòa án, Thẩm phán, người có thẩm quyền tiến hành một số hoạt động điều tra được ban hành theo quy định của Bộ luật này và quyết định tố tụng quy định tại chương VII và chương VIII của Luật Tư pháp người chưa thành niên.

2. Hành vi tố tụng có thể bị khiếu nại là hành vi được thực hiện trong hoạt động tố tụng của Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Điều tra viên, Cán bộ điều tra, Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát, Kiểm sát viên, Kiểm tra viên, Chánh án, Phó Chánh án Tòa án, Thẩm phán, Thẩm tra viên, người được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra được thực hiện theo quy định của Bộ luật này và quyết định tố tụng quy định tại chương VII và chương VIII của Luật Tư pháp người chưa thành niên.”

Theo quy định pháp luật, các hoạt động tố tụng được thực hiện bởi nhiều chủ thể khác nhau. Tuy nhiên chỉ những quyết định, hành vi tố tụng của Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Điều tra viên; Viện trưởng, Phó viện trưởng Viện kiểm sát, Kiểm sát viên; Chánh án, Phó Chánh án, Thẩm phán người có thẩm quyền tiến hành một số hoạt động điều tra thì mới có thể là đối tượng của quyền khiếu nại. Việc quy định rõ những loại quyết định, hành vi có thể bị khiếu nại giúp xác định phạm vi và giới hạn của quyền khiếu nại, đồng thời đảm bảo rằng chỉ những quyết định, hành vi có khả năng gây ảnh hưởng trực tiếpđến quyền lợi hợp pháp của các đương sự tham gia tố tụng mới bị xem xét. Việc quy định cụ thể cũng giúp tránh tình trạng lạm dụng quyền khiếu nại, đảm bảo quá trình tố tụng diễn ra hiệu quả và công bằng.

 3. Quyền và nghĩa vụ của người khiếu nại

Điều 472 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 quy định về quyền và nghĩa vụ của người khiếu nại: 

“1. Người khiếu nại có quyền:

a) Tự mình khiếu nại hoặc thông qua người bào chữa, người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự hoặc người đại diện để khiếu nại;

b) Khiếu nại trong bất kỳ giai đoạn nào của quá trình giải quyết vụ án hình sự;

c) Rút khiếu nại trong bất kỳ giai đoạn nào của quá trình giải quyết khiếu nại;

d) Được nhận quyết định giải quyết khiếu nại;

đ) Được khôi phục quyền, lợi ích hợp pháp đã bị xâm phạm, được bồi thường thiệt hại theo quy định của pháp luật.2. Người khiếu nại có nghĩa vụ:

a) Trình bày trung thực sự việc, cung cấp thông tin, tài liệu cho người giải quyết khiếu nại; chịu trách nhiệm trước pháp luật về nội dung trình bày và việc cung cấp các thông tin, tài liệu đó;

b) Chấp hành quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực pháp luật.”

Quyền khiếu nại được bảo vệ bởi pháp luật, cho phép người khiếu nại tự mình hoặc thông qua người bào chữa, người đại diện thực hiện quyền này. Điều này tạo điều kiện thuận lợi cho việc bảo vệ quyền lợi cá nhân, đồng thời yêu cầu người khiếu nại phải trung thực và chịu trách nhiệm về thông tin cung cấp. Sự cân bằng giữa quyền và nghĩa vụ giúp duy trì tính minh bạch và công bằng trong quá trình giải quyết khiếu nại.

4. Quyền và nghĩa vụ của người bị khiếu nại

Điều 473 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 quy định về quyền vànghĩa vụ của người bị khiếu nại: 

“1. Người bị khiếu nại có quyền:

a) Được thông báo về nội dung khiếu nại;

b) Đưa ra bằng chứng về tính hợp pháp của quyết định, hành vi tố tụng bị khiếu nại;

c) Được nhận quyết định giải quyết khiếu nại về quyết định, hành vi tố tụng của mình.”

2. Người bị khiếu nại có nghĩa vụ:

“a) Giải trình về quyết định, hành vi tố tụng bị khiếu nại; cung cấp các thông tin, tài liệu liên quan khi cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền yêu cầu;

b) Chấp hành quyết định giải quyết khiếu nại;

c) Bồi thường thiệt hại, bồi hoàn, khắc phục hậu quả do quyết định, hành vi tố tụng trái pháp luật của mình gây ra theo quy định của pháp luật.”

Pháp luật không chỉ trao quyền cho người có quyền và lợi ích bị xâm phạm thực hiện quyền khiếu nại nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ trong hoạt động tố tụng mà pháp luật còn cho phép cho người bị khiếu nại có quyền giải trình và cung cấp các bằng chứng chứng minh để làm rõ tính hợp pháp của các quyết định, hành vi bị khiếu nại. Điều này đảm bảo rằng quá trình khiếu nại không chỉ là một chiều, mà là một cuộc đối thoại pháp lý giữa các bên liên quan. Trường hợp việc khiếu nại là chính xác, chủ thể thực hiện quyết định, hành vi tố tụng trái pháp luật phải có nghĩa vụ bồi thường thiệt hại, bồi hoàn, khắc phục hậu quả do quyết định, hành vi mà mình gây ra Việc yêu cầu người bị khiếu nại chịu trách nhiệm và khắc phục hậu quả cũng là một biện pháp bảo vệ quyền lợi cho người khiếu nại.

5. Thời hiệu khiếu nại

Căn cứ Điều 471 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015 quy định thời hạn khiếu nại:

“1. Thời hiệu khiếu nại là 15 ngày kể từ ngày người khiếu nại nhận được hoặc biết được quyết định, hành vi tố tụng mà người đó cho rằng có vi phạm pháp luật.

2. Trường hợp vì lý do bất khả kháng hoặc do trở ngại khách quan mà người khiếu nại không thực hiện được quyền khiếu nại theo đúng thời hiệu thì thời gian có lý do bất khả kháng hoặc trở ngại khách quan đó không tính vào thời hiệu khiếu nại.”

Thời hiệu khiếu nại được quy định là 15 ngày kể từ ngày người khiếu nại nhận được hoặc biết được quyết định, hành vi mà họ cho rằng vi phạm pháp luật. Khi hết thời hiệu, thời hạn khiếu nại, cơ quan có thẩm quyền tiếp nhận, giải quyết khiếu nại sẽ từ chối thụ lý giải quyết đối với đơn khiếu nại . Tuy nhiên, pháp luật cũng linh hoạt khi cho phép kéo dài thời hạn trong trường hợp có lý do chính đáng, điều này đảm bảo rằng quyền khiếu nại không bị hạn chế bởi những yếu tố ngoài tầm kiểm soát của người khiếu nại.

Khiếu nại trong tố tụng hình sự là một phần quan trọng của hệ thống pháp luật, giúp bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan và đảm bảo tính công bằng trong hoạt độngtố tụng. Hiểu rõ quyền và nghĩa vụ của mình trong quá trình khiếu nại không chỉ giúp bạn bảo vệ quyền lợi cá nhân mà còn góp phần vào việc xây dựng một hệ thống pháp luật minh bạch và hiệu quả. Hy vọng rằng bài viết này đã cung cấp cho bạn những thông tin hữu ích về quyền khiếu nại trong tố tụng hình sự.